Mga Sugilanon Sa Aklan

Chapter VII

Mga Sugilanon Sa Aklan

Compiled by Melchor F. Cichon

Pagbilog It Buean

Tita Linda Belayro

Sa tanan nga kutob nga naga ta-o it kahayag sa atong kalibutan, guina dayaw ag guina handum ro pagbilog it buean. May mga tribu sa parte it Aprika nga guina hueat nanda ro pagbilog ko buean bangud naga pakita kanda ro andang guinatu-ohan nga diyos-diyos. May una man nga mga tribu nga naga hueat sa pagbilog ko buean tongod nagabuskad ro isaeang klaseng bueak nga naga ta-o it agimat o kundi hay naka pamayad it ano man nga klase nga baeati-an it tawo. Iya sa Pilipinas, may una man nga mga tawo nga naga pakasae sa kabilogan ko buean tongod raya sa andang pagpati hay naga kahueogan it bugna nga pagpangabuhi bangud rong bilog hay simbolo it kwarta.Sa isaeang ka pamusod it kalibutan, may isaeang ka pamilya nga kada pagbilog it buean hay may hakikit-an sandang pinulbos nga bueawan sa andang ugsaran pagka-aga. Kon siin maghalin rayang regalo, owa masayori ko rayang pamilya.Sa kada pagbilog it buean, ro mga tinuga sa idauem it eogta, mga duwende, engkanto, kapre ag iba pa nga naga estar sa idauem it eogta hay naga saka sa ibabaw agod mahayagan it buean ag mag-eawig ro andang kabuhi.Isaeang bes nga nagbilog ro buean, nagbuka ro eogta sa ibabaw ko kaharian it mga engkanto ag dwende. Ko oras ngato, nag guwa man ro reyna ag hari agod mamasyar. May hakita sanda nga isaeang ka onga nga babaye, kaibahan ko anang ina nga naga poeot it basura.Naila mag pamantaw ro reyna tongod gwapa, maputi ag mahaba it buhok. Si Limay ro anang ngaean. Nag baylo ro anang dagway ko reyna ag nangin isaeang ka daeagang gwapa. Guin sampit ko reyna si Limay agod magpamasyar. Ogaling umabot ro anang inang si Isabel ag guin pauli si Limay. Bangud sa mabuot nga pagka unga si Limay, nagsunod imaw sa anang ina. Naduea ro hari ag reyna ag nagbalik sa andang kaharian.Halin kato, guin bantayan nanda rayang si Limay hasta nga nangin isaeang ka hamtong nga daeaga. Sa pag lipas it pilang buean, namatay ro asawa ko hari. Sa pagkabaeo ko hari, guinkaila-an nana si Limay. Abo nga mga regalo ro anang daea kada visita ogaling owa guid magbaton si Limay. Ko olihi, nagmasakit ro anang ina ag kinahangean nga daehon sa hospital agod ipa bo-eong. Samtang naga bantay si Limay sa ospital, may nagpakita kana nga isaeang ka eaeaki nga iba ro anang hitsura. Guinsugid nana nga may daea imaw nga kwarta halin sa anang amo nga guina bulig sa pag-pabueong sa anang ina. Tongod sa bulig it hari, nagmayad ro ina ni Limay. Pag-uli sa andang baeay, naghueat ro mga dama it hari agud sueangon si Limay. Bangud sa anang pagmahae sa anang ina, nagpasugot imaw nga magmunot idto sa idaeum. Ro mga bueawan nga kubyertos, baso, pinggan ag iba pa hay guin aywan sa anang ina. Masakit sa anang ina ro desisyon ni Limay, ogaling ha-um ro daeaga nga mag sakripisyo para sa anang pamilya.Nangin reyna si Limay sa kaharian it mga dwende. Ogaling guina-sugtan mat-a imaw nga magbisita sa ibabaw it eogta kada magbilog ro buean. /MP

Ro Unang Bayawas

Tita Linda Belayro

Sa isaeang ka maisot nga barangay maeapit sa baybay, may pobreng mag-asawa nga naga-estar kaibahan ro andang solo nga onga nga si Bayawas. Imaw ra ro nagabantay sa andang tatlong ka matambok nga anwang. Kada agahon, guina hatod nana sa eati ro anang mga alilang hayop agud mag-hangeab. Parabil mag-uli sa hapon, ana man anay nga guina pa sab-sab it tubi parabil pig uran sa idaeum it mangga maeapit sa andang baeay.

Samtang naga bantay imaw sa anang anwang, naga saka imaw sa mga kahoy agud mag bo-oe it mga bungang prutas nga owa nana guina tabinga bangud guina patihan it tanan nga makahihilo rayang prutas.

Isaeang utdo ro adlaw, samtang naga pahilay-hilay si Bayawas, nakahambae imaw, “Kon mahimo eamang makaon rondayang prutas, ako ro pinaka malipayon nga onga sa rayang kalibutan.” Maangan angan, golpeng nagdaeogdog. Makataliwan ro eopok, may nagtunga nga isaeang ka gwapahon nga daeaga. Naka eambong imaw it azul ag may korona sa oeo, guinabuytan ro isaeang ka baston nga masiga.

Nagpakilaea kana ro daeaga. “Ako si Diwata sa rayang kagueangan. Habatian ko ro imong hinyo. Akon nga ita-o ro imong pangayo kon wisikan mo it dugo ko itom nga ayam rondayang puno it kahoy. Dati anay nga puedeng kan-on rondayang prutas, ogaling guin maldisyon ro mga tawo nga maea-ot ngani nangin makahihilo”. Naduea dayon ro daeaga.

Nag-uli si Bayawas nga mabug-at ro anang dughan. May anang palangga nga ayam nga itom ogaling masakit nga maduea kana. Pagkatapos ko anang pagbinag-binag, nag desider imaw nga isakripisyo ro anang ayam para sa kamaeayran it linibo nga onga nga makabenipisyo sa anang pagahimu-on. Abo ro maibulig nana para sa mga gina gutom.

Pagkaaga, guindaea nana ro anang ayam ag bag-ong ba-id nga sanduko agud sundon ro sugo it diwata. Ha-um eon imaw sa pagsakripisyo. Golping nagpakita ro diwata. “Punduha ro imong pagsakripisyo Bayawas. Malipayon ako nga makakita it isaeang ka onga nga bukon it mahikaw. Indi eon kinahangean nga isakripisyo mo ro imong ayam.” Guinbuytan ko diwata ro prutas ag naghambae, “halin sa adlaw ngara, rayang prutas hay sarang eon nga kan-on”. Nag –ipo it sambilog nga bunga ro diwata ag guinta-o kay Bayawas. “Hayra, samiti”, hambae it diwata. Matuod nga matam-is ro bunga. Naduea dayon ro diwata.

Ko hapon ngaron, nagdaea it mga bunga si Bayabas agod ipanupod nana sa mga tawo. Para mapapati nana ro mga tawo nga bukon eon it makahihilo ro prutas, imaw ro unang kumaon. Pagkakita ko tanan nga owa it natabo kay Bayawas, tanan sanda hay nagkaea-on. Halin kato, guintawag nanda nga Bayawas rondayang prutas sa pagkilaea sa isaeang ka maatag nga onga nga haum nga magsakripisyo para sa kamaeayran it tanan. /MP

Ro Damgo Ni Lehi

Tita Linda Belayro

Kato anay nga tiempo, owa pa natawo si Kristo, hay may magpamilya sa Heru-salem nga maeapit sa Diyos. Raya ro pamilya ni Lehi. Sanda hay guin paandaman nga mag-halin sa Herusalem bangod paga samaron ro dayang siyudad. Guin tuman nanda ro sugo ag nagpanaw sandang bilog nga pamilya. Paghalin nanda sa Herusalem, nagpakita kay Lehi, paagi sa damgo ro kahoy it kabuhi. Ro nasambit nga kahoy hay sadyaan toeokon, ag ro mga bunga hay maka ilibog kan-on.

Bu-ot magpaeapit si Lehi sa rayang kahoy ogaling makitid ag madanlog ro daean. Sa tunga ko rayang daean, nagtunga ro madamoe nga gae-um ag indi nana makita ro anang guiya nga tikangan. Mayad ngani ay may barandilya nga anang pagabuytan, busa naka-abot si Lehi sa kahoy. Nag ipo imaw it bunga agud anang manaksaman. Tag anang nasamitan ro katam-is, matsa owa guid it maka tupong sa kanamit.

Bu-ot nana nga pasamiton ro anang pamilya. Ngani anang guin sampit. Sa kilid ko daean hay may suba nga madauem ogaling mahigko. Kon ingkaso madanlog ikaw, idto ka guid mahueog sa suba ngato. Sa indi kaeayu-on hay may kabahoe-bahoe man nga baeay nga naga eotaw-eotaw sa hangin. Abo man nga tawo idto nga naga paadto. Ro mga tawo hay naga sinadya. Ro iba hay guina hibaygan ko ratong mga tawo nga naga paadto sa ratong kahoy. Rikara ag habugtaw si Lehi. Indi nana maintindihan ro anang damgo, busa, guin suguid nana kay Nephi, ro isaea sa anang mga onga nga kapareho man kanang relihiyoso ag masinueondon sa Diyos.

Bu-ot nga masayran ni Nephi ro kahueogan ko damgo ko anang ama, ngani nagpangamuyo imaw paagi sa pangadi. Guinsabat ro ana tanang guin hinyo sa anang pangamuyo.

Ro kahueogan ko anang damgo hay ro kahoy hay imaw ro pagpalangga it Diyos katon, imaw ro ebanghilio it mayad nga balita. Guina baton naton ro anang mayad nga balita paagi sa pagkaon ko anang bunga. Busog ro atong espiritu kon makaon naton rayang bunga ag bu-ot man naton nga makasamit ro ibang miyembro it atong pamilya.

Ro makitid ag madanlog nga daean ro atong pagpangabuhi iya sa ibabaw it kalibutan nga abo nga pagsubok, tentasyon, pwersa it demonyo nga naga engganyo katon nga kalipatan ratong mayad ayad nga balita.

Ro barandilya imaw ro mga pueong it Diyos nga mabasa sa mga Bibliya, mga baeasahon sa simbahan ag mga guinsueat it mga mangin aeamon, mga dumaan ag moderno nga propeta. Kon guina basa naton ra, malikawan ro madanlog ag mapunggan ro pagka hueog idto sa madauem ag mahigko nga suba nga imaw ro impiyerno. Ro mabahoe nga baeay nga naga eotaw sa hangin hay ro engganyo it kalibutanon nga bagay. Una ro bugae, hakog sa pwersa ag manggad, mga bisyo ag mga urbanidad nga indi malipatan it tawo nga naga paadto sa puno it kahoy. May mga tawo nga sa tunga-tunga pa eang hay indi eon makatakod, busa, owa eon lang magpadayon ag nagpadoeong eonlang idto sa mabahoe nga baeay nga puro kalipay.

Bulahan ratong mga tawong nag-pinadayon hasta nakaabot sa puno it kahoy ag nakasamit ko matam-is nga prutas. Bulahan man ratong nagpursige ag owa guid magpadaea-daea sa mga tentasyon. Mas bulahan ratong nahueog eon sa suba ogaling nagtinguha nga makatakas ag makaron naga kaon eon sanda ko sadyaan nga bunga.

Siin eon kita sa rayang daeanon? Sige pa baea kita nga naga-padayon hasta maabot naton ro kahoy it kabuhi? Man-o kada-moe ro naga tabon nga gae-um sa atong daeanon? Kita baea hay hugot nga naga buyot sa barandilya agod indi mahueog idto sa suba? Masarangan baea naton nga talikdan ro engganyo ko mabahoe nga baeay o ro kalibutan?

Kita tanan hay onga it Diyos ag palangga kita Nana. Naga agi kita sa makitid ag madanlog nga daean sa pagsamit kon baea hantup sa atong tagipusuon ag paino-ino ro pagsunod sa Anang kagustuhan. Hugton naton ro atong pagtuo Kana agod indi kita matip-eang. Ibutang naton Imaw sa sentro ko atong kabuhi. Owa it duda nga maeampasan naton ro kadanlog ag kakitid ko daean. Maskin nanong kadamoe ko gae-um nga nagatabon sa atong daeanon, maabot guid naton ro atong bu-ot adtonan.

Magic Alkansiya

Tita Linda Belayro

Batasan ni Berto nga magpaligos sa suba kada agahon parabil daehon ro anang anwang sa eanas agud pahangeabon. Samtang naga eonip-eonip si Berto, may hakita imaw nga batong puti nga naga eotaw-eotaw. Gin saea nana ag guindaea sa andang baeay agud obrahon nga alkansiya.

Nagdamgo si Berto ko gabi-i ngaron nga sudlan permi ro anang alkansiya. Kada bakae nana it pamahaw, ana nga guina buhinan agud ihueay sa alkansiya. Nag-abut ro tig gutom sa andang lugar. Abu nga mga tawo nga ginagutom. Nadumduman ni Berto ro anang alkansiya. Mabug-at nga mayad ro anang sueod. Guin buka nana ro alkansiya ag hakibut imaw tongod may mga bueawan nga sueod. Guin baligya nana ro bueawan agud ibulig sa mga tawo. Nag obra eon man it bag-ong alkansiya si Berto. Sige ro anang hinueog sa anang alkansiya.

Tumaliwan ro mga dinag-on, sultero eon si Berto ag bo-ot eon nana mag-asawa. Ro guini-kanan ko daeaga nga anang naila-an hay duro it guina pangayo parabil sanda magsugot nga ipakasae. Bo-ot nanda nga parabil kaslon kay Berto hay may baeay eagui sanda nga may baraka sa idauem. Nadumduman ni Berto ro anang alkansiya. Tag anang hakwaton, maugan ro anang sueod. Masubo si Berto. Guin buka nana ro alkansiya ag hakibut imaw nga puro gali perlas ag brillante ro sueod.

Natuman rong kagustohan ko guini-kanan ko anang nobya ag busa mangin asawa. Abo nga hangawa sa pag manggad ni Berto. Ko olihi, nasayoran ko mga kontra ni Berto nga halin gali sa alkansiya ro anang manggad. Andang guin takaw ro alkansiya ni Berto. Pagbuka nanda hay puro bato ag bukbok ro sueod. Guinpilak nanda ro alkansiya. Pagkakita ni Berto, anang guin tago sa estante ratong alkansiya agod mangin isaeang ka dekorasyon sa andang baeay. /MP

Guindaea It Baha

Tita Linda Belayro

Eain-eain ro daea it baha sa kabuhi it mga tawo. May naga kasamad nga igdaeapat, may guina anod nga baeay, may guina anod nga mga hayop. Maskin tawo guina anod man ngani. Ogaling may guinabaton man nga grasya bangud abo man nga guina sueog ag guina saeag nga mga igdaeapat ag mga hayop. Raya ro gusto ni Diego kon magbaha tongod abo pirme ro anang natipon sa pagsaeag. May ana nga baesa ag sige ro anang libot kon may baha agod magsaeag ko mga guina-anod.

Isaeang adlaw, guin balita sa radiyo nga may maabot nga madauem nga baha. Sige-sige ro pag inuean idto sa ilaya busa, sige man ro ilig ko tubi sa suba. Dugang pa, ro madauem nga taob sa baybay hay naga subeang sa sueog. Ro puersa it daywang ka tubi hay naga subeang, busa naga eapaw sa pangpang. Pagkasayod ni Diego nga may baha, nagpahaum eon imaw ko anang baesa. Guin aywan nana ro andang baeay ag ro anang mag-ina agod magpang saeag ko guina anod daea ko baha.

Samtang sige ro anang pag pinang-saeag, may napan-uhan imaw nga baeay nga guina anod paeayo. Owa sa ana nga buot tongod abo pa man nga igdaeapat ro anang guina hinakwat dungan sa anang baesa.

Sa owa magbuhay, naghubas eon ro baha, ngani malipayon si Diego nga nag-uli. Ogaling, pag-abot nana sa anda, owa imaw it hakita ko andang baeay. Dali-dali nana it pinanghaboy ro anang guin pangsaeag ag apason nana ro anang baeay. Haabutan nana ro anang baeay ag guin pang dapit nana ro anang pamilya agod daehon sa pangpang.

Tumaliwan ro sang adlaw, habalik nana ro andang baeay sa bulig ko andang mga kahilapitan. Nakabatyag dayon it sakit-oeo ag sakit it tiyan si Diego. Sa pagtan-aw kana it doctor, nasayuran nga may masakit si Diego nga dueot ko ihi it mga eanggam. Mayad ngani ay naagapan eagi ag imaw hay nagmayad.

Halin kato, owa eon si Diego naga panga-eakman kon may baha. Naga preparar imaw kon mag-abot ro baha paagi sa pag-gaid o pag sueay ko mga poste agod indi ig anod ro andang baeay.

Indi bali nga owa imaw it masaeag, basta indi eang maanod ro andang baeay ag indi magmasakit nga dueot sa pagbabad sa tubi kon mag baha. /MP

Ro Maaeam Nga Usa

Tita Linda Belayro

Isaeang mainit nga hapon, may isaeang ka usa ro naga inom sa isaeang ka matin-aw nga tubi it sapa. Umagi ro isaeang ka tigre. Pumundo imaw pagkakita nana sa usa. Pasalbaheng huma-eakhak ro tigre.

“Aha, maisot nga usa, manamit ka guid nga obrahong ihapon. Dali-an mo ag ipahaum nimo ro imong kaugalingon tongod kaina pa ako gina gutom nga gutom”, hambae nga may pagpamahog ko tigre.

“Sang adlaw ka nga owa kakaon, makaeo-eo-oy ka man” medyo may pagka eo-oy nga sabat ko usa. Sa minatuod, naga kurog eon ro anang tuhod sa kahadluk.

“Ham-an it naga mantener ka sa isaeang ka maniwang nga hayop kapares ko? Kon bu-ot mo, usoyan ko ikaw it mas matambok pa ag mabahoe nga pagkaon. Ro imong kina-hangean hay ro manami nga unod it tawo,” hambae ko usa.

“Ano ro tawo?” pangutana it tigre. “Ro tawo hay isaeang ka klase it hayop nga may daywang ka siki. Imaw ro pinakapuerteng hayop sa bilog nga kalibutan,” pahayag it usa. “Ogaling basi mas mabaskog ag maisog pa kakon?” paniguro nga pangutana ko tigre.

“Kon maabtik ka man, sarang mo imaw nga sagpangon”, sabat man ko usa. “Kon imaw ron daeha kakon ro tawo ag kon indi kita makakita, ikaw ro akong kan-on,” sugo it tigre.

Nagbantay ro daywa sa guinaagyan it mga tawo. May umagi nga isaeang ka escuela halin sa escuelahan.

“Royon baea ro tawo?” pangutana it tigre. “Bukon, naga-paadto paeang sa pagiging tawo”, pahayag it usa. Umagi man ro isaeang ka magueang. “Royon eon baea ro tawo? Pangutana eon man ko tigre. “Bukon, nabilin eon lang ron it isaeang ka tawo. Owa ka man siguro naila magkaon it salin.”

Maangan-angan, umagi ro isaeang ka mangangayam nga may baril. “Hayron ro tawo nga guina usoy mo, matambok ag mamuea-muea ro oyahon nga bastante sa dugo. Ano pa ro imong guina hueat?” sudyot ko usa. Golpeng linumpatan ko tigre ro tawo ogaling mas maabtik ro tawo ag inasinta nana ro tigre ag binaril.

Umuli ro usa nga naga kanta-kanta. Bumalik imaw sa sapa agod padayunon ro anang pag-inom. /MP

Ro Uwak Ag Ro Maya

Tita Linda Belayro

May isaeang ka maya nga nakipag amigo sa isaeang ka uwak. Samtang naga–usoy sanda it pagkaon, nakakita ro uwak it katumbae nga puea nga guina buead sa banig. Tongod kara, nagkasugot sanda nga magpa indis-indis kon sin-o ro abu it hika-ong katumbae.

Naghambae ro uwak, “Kon sin-o ro abo it maka-on katong daywa, imaw ro magadaug. Ro. mapierde, imaw hay paga kan-on.” Nagpasugot ro maya. Sige ro tinuka it maya, ogaling tuso ro uwak ay sa ap-at ka katumbae, sambilog ro anang kan-on. Ro tatlo, anang guina tago sa idaeum it banig. Nagdaug ro uwak ag bu-ot eon nga kan-on nana ro maya.

“Parabil mo ako kan-on, hugasan mo anay ro imong pantok. Sayod ko nga maskin nano nga basura hay guina kaon mo,” hambae it maya. Ngani, nag adto ro uwak sa suba ag nag hinyo.

“Suba, suba,

Pangayo ako it tubi,

Agod mahugasan ro akong pantok,

Agod makaon ko ro maya.”

Nagsabat ro suba, “Bu-ot mo ro tubi? Osoy anay it banga agud sudlan it tubi ag idto ka maghugas. Mahigko ka abi ay maskin patay guina kaon mo.” Nag adto ro maya sa manog koeon ag nag hinyo.

Manogkoeon, manogkoeon,

Obrahi ako it banga,

Para makasaeod it tubi,

Agod mahugasan rang tuka,

Para maglimpyo rang eawas,

Agud makaon ko ro maya.

Sabat it manogkoeon, “Bu-ot mo ro banga? Usoy anay it onga.” Nag usoy it buga ro uwak ag pagkakita nana, nagkutkot imaw paagi sa anang tuka. Ogaling naghambae ro buga.” Mahigko ka, gumamit ka it pala. Mag hueam ka sa panday.” Nag adto ro uwak sa panday.

Panday, panday,

Obrahi ako it pala,

Para maka kutkot it buga

Nga obra kong banga Agod makasaeok it tubi

Nga panglimpyo sa akong tuka

Agod malimpyo ro akong eawas

Para makaon ko ro maya.

Naghambae ro panday, “Ogaling owa ako it kaeayo. Mangayo ka anay sa asawa it mangunguma.”

Asawa it mangunguma,

Taw-i ako it kaeayo,

Agod maka – ubra it pala,

Nga pangkutkot it buga Agod obrahong koeon,

Nga sag-uban it tubi,

Nga panglimpyo sa akong tuka,

Agod malimpyo rang eawas,

Agod makaon ko ro maya.

Sabat ko asawa it mangunguma, “Ogaling paalin mo daehon ro kaeayo? pangutana ko babaye. Sabat ko uwak, “Ibutang mo sa akong likod.” Naghaling it kaeayo ro babaye ag guin butang nana ro gatong sa likod it uwak. Nasunog ro baeahibo it uwak ag owa imaw naka eopad hasta namatay. Owa nana hikaon ro maya.

Tres Marias

Tita Linda Belayro

May tatlong ka magmanghod nga babaye. Sanda hay naga estar sa isaeang ka minuro. Guina tawag sandang Tres Marias bangud puro mga babaye ag mga daeaga pa. Sambilog kanda hay makaeam it alima. Sambilog hay maila-on sa eaeaki ag sambilog hay tsismosa.

Isaeang adlaw, nag-kasugot sandang tatlo nga mag adto sa syudad agod mag-usoy ko andang kama-eayran o swerte. Tag naga nabigar eon ro andang bapor nga guina sakyan, naka subeang sanda it mabaskog nga hangin busa nabagbag. Idto sanda guin dagsa sa isaeang ka isla ag idto lang sanda nag-pangabuhi.

Tumaliwan ro mga sang dag-on, may dumungka nga barko. Ro tag-ana it barko hay isaeang ka mang-garanon nga negosyante. Maila-on rayang negosyante mag-pamakae sa mga isla. Sa owa kapilahi, hakita nana ro isaeang ka Maria nga makaeam it alima. Buean eon it Febrero, Valentine month. Bu-ot nana nga pakasaean. Nagpamalibad it hugot ro daeaga ag guin sugid nana ro anang masakit. Nahadluk imaw basi makata-o it kahuy-anan sa andang pamilya. Nagsinghan ro manggaranon nga maduea mat-a ro anang masakit tongod sarang man nana ikatao ro ana tanang kinahangean. Busa nagmunot imaw sa eaeaki.

Tumaliwan ro sang dag-on o ikaywang dag-on nanda sa isla. May dumungka eon man nga barko. May pagka palikero ro eaeaki nga tag-ana it barko. Maila-on man imaw sa babaye. Naila-an man nana ro ratong babayeng maila-on man sa eaeaki. Pareho ko babayeng makaeam it alima, nag-balibad man rayang babaye bangud nahuya man imaw sa anang masakit. Bisan ano ro balibad, guin baton imaw ko eaeaki ag pareho man ro andang gusto.

Habilin ro sambilog nga Maria nga tsismosa, ogaling owa man mabuhayi hay may dumungka eon man nga barko. May hakilaea man imaw nga eaeaki. Ogaling, pagka-sayod ko eaeaki ko anang batasan, nanaw-ay imaw tongod maskin mag-inalin indi eot-a nana mabag-o ro anang batasan.

Nagpanaw ro barko, haaywan ro babaye. Una man mag estar sa isla hasta imaw namatay sa isla nga nangin kalansay. Owa mabuhayi, may dumungka eon man nga barko. Hakita ko mga pasahero ro kalansay nga naga hinambae. Nagka entresar ro isaeang ka eaeaki. Imaw ra hay naga paguwa sa karnabal. Guin daea nana ro kalansay ag guin butang sa sarswela sa plaza agod maka tan-aw ro mga tawo nga naga bayad sa takilya. Abo guid nga mga tawo ro bu-ot makakita ko kalansay nga naga hambae. Pag-abot it gabi-e punong-puno it mga tawo, ogaling indi eon nana mahambae ro kalansay. Ayawan it sugo ro tag-ana ogaling indi magtuman ro kalansay. Naakig ro mga tawo, busa guin wasak nanda ro tolda ag guin patay ratong eaeaki.

Leksyon: Malisod gali ro dilaan tongod owa it eabot nga imaw hay mamatay bangud owa imaw naila-i it tawo, mangin rason pa imaw it kamatayon ko ibang tawo.

(Note: Rayang suguilanon hay orihinal nga guin suguilanon ni Nanay Emma Bantigue Del Rosario it C. Quimpo St., Kalibo, Aklan.)

Ro Elepante Ag Maaeam Nga Bukaw

Tita Linda Belayro

Sa isaeang ka madamoe nga kagueangan, may nagakabuhi nga elepante ag bukaw. Sa mabuhay eon nanda nga pag-iliba, owa guid sanda naga-away. Naga iba sanda sa kalipay ag sa kasakit. Naga bueoligan pa ngani sanda sa ano man nga problema agud maeobad.

Isaeang adlaw, ginutom ro elepante ag nag eaong imaw sa amigong bukaw nga maadto imaw sa pusod it kagueangan. Nag pahando mat-a ro bukaw. Pag-abot nana sa tunga it kagu-eangan, hakita nana ro pagtipon-tipon it mga demonyo. Bag-o eamang nga nagbugtaw ro pinaka hari ag ro anang damgo, nagakaon kuno imaw it elepante. Pagkakita nana sa elepante, duro guid ro anang kalipay tongod nagminatuod ro anang damgo. Guin dakop nanda ro elepante agod kan-on ko andang hari. Owa man nagpamalibad ro elepante, ogaling naghinyo imaw nga mag-eaong anay sa anang amigo. Nag-promesa man nga mabalik guid imaw matapos ro pag eaong.

Masubo nga nag-uli ro elepante. Haabutan nana ro amigong bukaw nga bag-ong bugtaw.

“Ay, amigong bukaw, raya eon lang ro atong pagkita. Magabalik eon ako sa kagueangan agod kan-on it mga demonyo,” masubo nga hambae it elepante.

“Indi mahimo, indi baea nga katuwang perme nakon ikaw sa ano man nga problema? Mamunot ako kimo agod buligan ta ikaw,” pabakod nga sabat it bukaw.

Nagbalik ro elepante kaibahan it bukaw nga naga sakay sa oeo it elepante. Pag-abot nanda sa lugar it mga demonyo, nagpa-kuno-kuno ro bukaw nga bag-ong bugtaw. Nag unat-unat imaw ag nang huy-ab. Bag-o eamang akong nagdamgo nga nag-asawa ako sa Reyna it mga demonyo. “Siin ro inyong reyna agod mangin asawa ko?” may bugae sa limog it bukaw.

“Indi kami magsugot nga mangin asawa ka ko among reyna,” pamalibad ko mga demonyo.” Damgo eamang don.

“Kon imaw ron, ham-an it guina pilit ninyo nga kan-on ro akong amigong elepante ay damgo man lang ron?” baeos nga may pagbasoe ko bukaw.

Nalibog ro oeo ko mga demonyo. Indi nanda masayran kun ano ro andang himu-on. Ko olihi, guin sugtan eon lang nanda ro elepante ag bukaw nga makauli. Naka ginhawa it madaeom ro elepante, samtang bugaeon ro bukaw tongod owa pa guihapon it mentis ro anang kaaeam.

Ro Kaing

Tita Linda Belayro

Katong unang panahon, sa isaeang ka baryo, maeayo sa syudad, may naga estar nga pobreng mag-asawa. Kaibahan nanda ro andang onga nga eaeaki. Mas magueang eon ro ama sa ina. Nagtrabaho it minatuod-tuod ro anang ama ogaling makaron hay may edad eon ag nagasalig eon lang imaw sa anang onga ag umagad nga may ongang sambato, bale apo ko magueang.

Tumaliwan ro dinag-on. Mas nga naga pabug-at eon rondayang magueang. Naga kinahangean imaw it pagtatap ogaling owa guid imaw guina inatoha ko mag-asawa. Naga mantener imaw it maskin ano nga habilin nga pagkaon ag biste nga gunit-gunit eon nga guina itsa kana ko anang umagad. Pirme man imaw nga guina eamig ag guina gutom. Naeo-oy guid kana ro anang apo busa gina hueayan nana ro Lolo. Ogaling kon hikita nga guina taw-an imaw, guina bunae ro onga ay ham-an kuno nga guina amulitan nana ro manamit nga pagkaon.

Sa kabuhayan, ro magueang hay nangin maselan ag abo eon ro anang guina batyag sa anang eawas. Naga ugayong imaw sa kasakit ogaling owa guid imaw guina anduha ko anang onga ag umagad maskin habati-an man nanda ro panaghoy.

Isaeang gabii, nagplano ro mag-asawa, ro anang onga ag umagad, nga daehon sa maeayo nga lugar ro magueang. Nag adto sanda sa tindahan agod magbakae it kaing.

“Basi kon mangawa ro atong kaeapit kon indi nanda makita si tatay,” pangutana it babaye. “Hambaeon naton nga guin daea naton sa isaeang ka sagrado nga lugar agod idto nana palipason ro anang habilin nga kabuhi,” sabat man ko eaeaki. Habati-an sanda ko andang onga.

“Tay, ham-an it inyong guina tapok si Lolo?” pangutana it onga. “Indi namon ma obra ron, owa abi it maga tatap kana ay pareho nga may trabaho kami ni Nanay mo. Mayad idto imaw ay may maga tatap kana.” Sabat ko tatay.

Pag-abot it gabii, guin sueod nana ro anang ama sa kaing. Guin-daehan man imaw it haboe ag pagkaon.

“Siin mo ako paga daehon?” Hangawa nga pangutana ko anang ama. “Tatay, indi ka eon namon matatapan. Daehon ka namon sa sagrado nga lugar ag idto ro maga tatap kimo.” sabat ko eaeaki.

Tanan hay mahipos nga guina tan-aw ko anang onga. “Tay, maskin ipilak mo si Lolo sa maeayo, tatapa guid it mayad ro kaing nga indi masamad.” bilin ko onga.

“Ham-an, toto?” hangawa man nga pangutana it ama. “Tongod kinahangean naton ron it uman. Sa paggueang mo doyon man ro akong sudlan kon ipilak ko ikaw,” sabat ko onga.

Sa guin hambae ko onga, nangurog ro tuhod it tatay. Owa imaw maka eak-ang. Bumalik imaw ag guin bo-oe sa kaing ro anang ama.

Pagbag-o Ni Juan Tamad

Tita Linda Belayro

Juan Tamad, kilaea sa pagka matamad. Kon guina duyog imaw, una eon lang man matueog kun siin imaw abutan it kadueoygon. Pagkatapos it kaon, guina aywan nana ro kinan-an sa binit ag bahala mag limpyo ro kuring ag ayam. Parabil mamatay ro anang ina, guin bilin imaw sa anang maninay nga Ada.

Isaeang adlaw, nagbisita ro anang maninay nga Ada kay Juan. Haabutan imaw nga naga eogad sa saeog bangud ko gabii ngaron, natamad eon imaw maghat-hat it banig. Pag-abot it Ada, guin sugo imaw nga maglimpyo ko anang eogban, ka adyon agod idto imaw magkatoeog sa katre. Duro pa kana ro guin sugo. Kada sugo nga indi imaw magtuman, guina pasilawan imaw ko baston it Ada. Nagbangon si Juan. Owa imaw magtug-on tongod natamad ngani imaw. Nagtug-on imaw ag guin hugasan ro anang kinan-an. Dayon guin tumpok nana ro anang guin-uba nga eambong ogaling guin pasilawan eon man imaw, busa dali-dali imaw it pagpaligos ag mag-eaba.

Guinsugo imaw nga magbakae it mga groceria sa tindahan. Guin pa obra imaw it baraka agod ro ginansya imaw ro anang boe-an it anang pagkaon adlaw-adlaw. Guinsunod tanan ni Juan ro sugo ko anang maninay bangud nahadluk imaw nga pasilawan. Ko olihi, naanad eon si Juan ko mga oeobrahon ag hatun-an eon nana kon ma-uno magbaligya sa baraka.

Nagbahoe ro anang baraka. Nakakilaea imaw it mabuot nga babaye. Anang guin pangasawa. Nag-asawa sanda ni Loleng nga mananahi.

Ko olihi, naduea ro pangaean nga Juan Tamad. Ibang Juan eon ro hakita ko mga tawo. Isaeang ka Juan nga mahugod, mabuot ag abo eon it mga kakilaea. Bangud sa guinpakita nga pagbag-o ni Juan, guin obra imaw nga kapitan sa andang barangay. Si Juan Tamad nga hari it katamaran hay nangin Kapitan Juan eon makaron.

Ro Alila Nga Pispis

Tita Linda Belayro

Nagapakita–kita gid si Ontoy sa anwang nga anang guina sakyan. Ka’t may hakita imaw nga kabahoe nga itlog sa kilid it bukid, anang guin pueot ag isueod sa kamalig sa likod ko andang baeay. Pagkataliwan ko pilang adlaw, may eain eon man nga sangag ro mabatian sa likod it baeay. Guin adtonan ni Ontoy ro sangag. Pag-abot nana, tumambad sa anang prente ro isaeang ka mabahoe nga tutugnon it pispis, bag-o eamang naka guwa sa isaeang ka itlog nga gin eom-eoman it ina. Nangin amigo ag alila ni Ontoy ro pispis. Guinasakyan ni Ontoy ro pispis kon imaw manindahan ag mag-pamasyar. Ogaling, umpisa nga una ro pispis, abu nga mga tawo nga nagakaduea. Abo guid sa tanan ro mga onga nga napiglit it pispis, samtang guina supae it pag sunlog ro pispis.

Abo nga naakig kay Ontoy. Tongod sa pispis, guina hambae nanda nga kampon ni Satanas bangud sa pispis. Guindaea si Ontoy sa plaza agod idto bitayon sa tunga it mga durong tawo. Umabot ro pispis, guin samad ro kulungan nga saesaeon. Nakabuhi si Ontoy. Halin kato, idto sanda mag estar sa bukid.

Tumaliwan ro an-um (6) ka buean, mabahoe eon nga mayad ro pispis. Paeangta eon lang naga pakita sa datag si Ontoy. Nalipatan eon haeos ko mga tawo si Ontoy.

Isaeang adlaw, may mga taga ibang lugar, sakay sa bapor nga dumungka runa sa lugar ni Ontoy. May mga daea nga baril ag pwersahan nga guin pangdaea ro andang mga alila nga hayop, pagkaon ag mga kadaeagahan. Ro mga nagsukoe hay guin pang sunog ro andang pamaeay. Hakita ni Ontoy ro mabahoe ag madamoe nga aso idto sa banwa.

Nageopad ro pispis sakay si Ontoy. Hakita nana kon mauno guin sunog ko mga tawong mananakaw ro andang mga baeay. Mingko may isip-tawo ro pispis ag anang guin pang dagit ratong mga maeain nga mga tawo. Guin bugahan pa it kaeayo ro iba. Ngani nga nagkaeasunog sanda. Guin huyop dayon ko hangin nga may kaibahang tubi ag napundo dayon ro kaeayo. Nag hugyaw ro mga tawo. Andang guin dayaw si Ontoy ag ro pispis.

Halin kato, nangin amigo ko tanan ro pispis ag si Ontoy. Guina taw-an nanda it pagkaon ro pispis. Kon oras it tigbaeaha, guina salbar sanda ko pispis paagi sa pagdaea kanda sa bukid. Nangin maeapit sa mga tawo ro pispis. Guin obrahan nanda it monumento ro pispis sa tunga it plaza bilang padumdum sa mga ulihing tubo kon ano ro mabahoe nga bulig ko pispis sa andang kabuhi.

Bitoon It Bethlehem

Tita Linda Belayro

Sa kaharian it mga bitoon sa kaeangitan, guina hibaygan nanda si Unanong Bitoon tongod owa it eabot sa maistan, magaehum pa ro anang kahayag. Bukon imaw it kapares ko ibang mga bitoon nga naga banaag ro kahayag.

Isaeang adlaw, nag-bisita si Reyna Estrella sa kabilugan ko anang kaharian. Tanan ro bitoon hay nag-abi-abi kana. Haeos naga-aeagawan sanda nga malamano ro Reyna. Napan-uhan ko Reyna ro isaeang ka bitoon nga sa likod ag masubo. Guin paeapitan imaw it Reyna ag hakita nana nga bukon imaw it mahayag nga mayad, ngani nahuya imaw magpakita kay Reyna Estrella.

Sa kada dag-on, nagata-o it regalo si Reyna Estrella, busa kada isaea kanda hay naga pahaum para sa sorpresang regalo ko Reyna. Disyembre nga buean, habatian ko Unanong Bitoon nga may tatlong ka hari nga naga-usoy sa natawo nga Mesiyas. Kinahangean nanda nga may naga giya kanda agud imaw ro maga hayag sa andang pamanawon. Owa it naga presentar sa mga bitoon tongod naga preparar sanda sa paa-eabuton nga okasyon ni Reyna Estrella. Nanaog imaw ag nagpresentar sa tatlong ka Hari. Sa anang kahayag, guin iwagan nana ro tatlong ka hari. Samtang naga panaw ro tatlong ka Hari, napan-uhan nanda nga masyadong hayag ro naga giya kandang bitoon, ogaling owa nakapan-o ro Unanong Bitoon. Nakaabot sanda sa Belen, idto sa sabsaban it mga hayop.

Pagkakita ko tatlong ka hari, nagpasaeamat sanda sa bitoon. Hakita nana ro Eapsag nga nagahibayag kana. Bugaeon guid imaw ko mga oras ngaron. Malipayon imaw nga umuli ag hakibot ro tanan ko anang sobrang kahayag. Pag-abot ni Reyna Estrella, si Unanong Bitoon ro nagdaug bangud sa anang tumaeagsahon nga kaha-yag. Bilang premyo kana, imaw ro guinkilaea nga Estrella it Bethlehem o “Star of Bethlehem” ag kon mag-abot ro buean it Disyembre, makita naton imaw sa kaeangitan eabi guid kon kaagan-hon, ro pinaka sadyaan ag pinaka mabahoe nga bitoon sa kaeangitan. /MP

Amaeanhig

Tita Linda Belayro

May siyam (9) ka magkabarkada nga maila-on sa pamiestahan ag mga kasadyahan. Isaeang adlaw, nagpamiesta sanda sa pihak nga barangay. May kaeayu-on rayang ba-rangay. Magatukad ka pa it bukid parabil makaabot rito. Sa andang pag-oli, naaeang-aeangan sanda ay madueom-dueom eon. Sa owa magbuhay, may hakita sanda nga baeay. Naghinyo sanda sa tag-ana nga una lang anay magpalipas it gabii. Nagpamalibad ro tagbaeay bangud may andang patay nga tumaeagsahon.

Ro patay abi ngara hay naga bangon kon tungang gabii ag naga pinanaw. Isaea gali ka amaeanhig. Tongod mapilit gid ro magka-barkada, guinbaton sanda it tagbaeay. Guin baton sanda sa kasugot nga kinahangean sanda nga maghapa kon mag-katoeog eon para mali-kawan ro paghulikap ko andang mga ilong. Ro patay abi kuno hay naga panghulikap it mga ilong agod sup-supon.

Ko tungang gabi-i ngaron, bumangon ro amaeanhig. Hasayran nana nga siyam (9) ro eaeaki una sa guwa nga nagakatoeog. Tag naga tindog ro amaeanhig, sa anang pagpang li-aw li-aw, guin huyap nana hay sambilog ro kueang. Idto gali ro sambilog nga galiton sa idaeom it dapog ag naga kinaeot. Inadtunan nana ro galiton. Nag-away sanda. Idto sanda nagdagunot hasta ro patay hay nagkagutay-gutay. Namatay man ro galiton.

Pagkaaga, owa eot-a sa kabaong ro patay, andang ha pan-ohan. Guin baktoe nanda ro botong agud pagtawag sa andang patay. Owa abi makauli ro andang patay ko gabii ngaron. Sa pag-inusoy, idto nanda hakita ro andang patay sa idauem it dapog nga gutay-gutay eon. Naakig ro tagbaeay. Guin sukot nanda ro waeo (8) ay kon owa kanda hay owa man magkagutay gutay ro andang patay. Guin sabat imaw nga patas man lang sanda tongud patay man ro andang sambatong kaibahan. Tongod sa pagkagutay-gutay ko patay, owa eon sanda it guina bantayan. Naka pahuway-huway eon ro amaeanhig it dayon. (Note: Ro sugilanon ngara hay orihinal nga gin sugilanon kakun ni Emma Bantigue del Rosario it C. Quimpo Street, Kalibo, Aklan.)

Sa Punta It Baeangaw

Tita Linda Belayro

Si Mariz hay isaeang ka onga nga taga Holandya. Nagabantay imaw it mga karnero kada agahon. Ko isaeang agahon ngato, may nagtunga nga baeangaw sa eangit. Nadumduman nana ro hambae ko anang lola nga sa punta it baeangaw hay may banga nga puno it bueawan. Pagkagabi-i, nagdamgo imaw nga may nagtunga nga baeangaw. Guin sundan nana rong punta nga idto makita sa pihak nga bukid. Guin tabuk nana rong mga kasuba-an, guinsaka ro mga kabukiran agod sundan kon siin gid ro punta it baeangaw.

Owa nana napan-uhi nga amat-amat eon nga nagadueom. Rong katapusan nga silak kong adlaw hay nagatama sa mga tubi ag nagakinang-kinang nga pareho it bueawan. Nagdueom eon sa anang nahamutangan, indi nana makita rong daean pa-uli. Nagtinangis imaw. Bangud sa pagtinangis nahabugtaw dayon imaw.

Pagka-aga, nag-adto imaw sa eati agod bantayan ro andang karnero. Pag odto ro-adlaw, samtang naga kaon imaw ko anang baeon, may magueang nga nagpaeapit kana agod mangayo it pagkaon. Guinta-o lang nana ro anang pagkaon bangud sa kaeo-oy sa magueang. Maangan-angan, may nagtunga nga baeangaw, ogaling kueang rong kolor it baeangaw. Sa anang pagpamantaw, guintaw-an imaw it dueaw nga panyo ko magueang. Guin was-was nana rong panyo, tan awon rong baeangaw nga may tabong panyo sa printe ko anang mata. Nangin kumpleto rong kolor it baeangaw.

Masunod nga adlaw, may nagtunga eon man nga baeangaw, kumpleto eon ro anang kolor. Matsa nagahibayag kana ag nagapasaeamat nga guin balik rong dueaw nga kolor. Suno sa mga mangin aeamon, rong pagkueang kong dueaw hay dueot it kahakug it tawo sa mga materyal nga bagay. Abo nga kabuhi rong naduea sa pag-inosoy kon siin makita rong manggad. Abo man nga pagtiis agod mag angkon kong manggad ag kadayawan ro tawo.

Paagi kay Mariz, ro isaeang ka simply nga pagta-o it pagkaon sa isaeang ka ginagutom hay simbolo nga may una pa guihapon nga mga tawo nga malimpyo it tagipusuon. Ro andang mayad nga hinimu-an hay naga pa kumpleto sa kolor kong nakueangan nga baeangaw. Royon rong banga nga bueawan nga guina hambae nga makita sa punta it baeangaw.

Sa kada mayad nga hinimu-an, maisot man o mabahoe hay bueawan nga memorya nga atong guinatipigan.

Rong pagpangabuhi hay kapareho kong pag-eatay sa baeangaw. Pagtukad sa mga kabukiran ag pagtabok sa kasuba-an agud makita rong banga nga bueawan. Sa kamatuoran, owa it bueawan nga naga hueat sa pihak it baeangaw. Rong bueawan hay rong kalipay nga matuman ro kada handum ag maeampasan naton ro tanan nga pagsubok sa atong kabuhi..

Limang Prinsesa Ag Andang Pangsaot Nga Sapatos

Tita Linda Belayro

May limang ka prinsesa sa kaharian it Umbria. Kada adlaw, naga pangayo sanda it bag-o nga sapatos sa amang hari.

Surrender rong tanan nga sapatero una sa palasyo tongod kada adlaw, kinahangean nga may ma obra sandang mga sapatos para sa mga prinsesa. Nangawa rong hari kun pam-an, ngani ana nga guin pa usisa. Guin pabantayan nana sa gwardiya. Umabot rong tungang gabi-i, nasayran ko mga prinsesa nga may nagabantay kanda. Guin taw-an nanda it prutas rong gwardiya. Nahakatoeogan ro gwardiya ag nakatakas rong limang prinsesa.

Pagkaaga, samad eon man ro sapatos ko limang prinsesa. Masunod nga gabi-i, daywang ka guardiya eon rong guin destino agud magbantay. Maw man gihapon rong natabo, nahakatoegan rong daywang ka gwardiya tongod guin butangan it pang patoeog rong aeak nga guin painum ko mga prinsesa kanda.

Tongod sa resulta sa daywang gabiing pag gwardiya, nagpamando rong hari nga kon sin-o rong makatukib kong sekreto it mga prinsesa hay may mabahoe nga premyong mabaton.

Isaea si Petrus nga nag presentar agud tukibon rong sekreto it mga prinsesa. Nabaton imaw, busa nag gwardiya. Nag inum imaw it pangontra sa toeog. Pag-abot it tungang gabi-i, nagbangon ro mga prinsesa. Samtang nagpakuno-kuno si Petrus nga toeog, nagpado-eong rong lima sa sekreto nga aeagyan sa idaeom it palasyo. Guin sundan ni Petrus rong lima nga nagsakay sa isaeang ka baroto. Hatukiban ni Petrus idto gali sa tabok hay masyadong mahayag ag may binayle. Hakita ni Petrus sa anang paglingling, nga nagsina-ut rong limang prinsesa hasta paka aga. Pagbagting it orasan, dali-dali nga bumalik eagi si Petrus. Naabutan imaw nga hitsurang toeog ko mga prinsesa.

Pagkaaga, guin sugid ni Petrus sa hari rong tanan nga anang nakita. Guin patawag it hari ro limang prinsesa. Sa pagpangusisa kong hari, guinsugid nga ro lima hay guin taw-an it eana it isaeang ka magueang. Rayang eana hay ipahid eang sa andang sapatos kon maghalin sa palasyo. Idto sanda guina-daea sa isaeang ka baylihan ag magsina-ut pakaaga nga owa makabatyag it kaga-oy.

Agud mapamatud-an, nag-adto gid ro hari idto sa baylihan. Paagi sa eana nga anang gin pahid sa sapatos, nagsina-ut imaw kaibahan ko limang prinsesa. Tongod sa kaga-oy ag may edad eon rong hari, natumba imaw ag namatay.

Sa pagtaliwan it hari, owa eon magbinayle rong limang prinsesa. Isaea kanda rong guin pakasaean ni Petrus, Si Petrus ro nangin hari. Agud mapadayon rong pagbinayle, kada Sabado hay may paindis-indis nga gina hiwat una sa palasyo sa pinaka mayad magsa-ut. Ro ap-at ka prinsesa rong nagadumaea sa rayang pa indis-indis. Halin kato, masadya eon perme una sa plaza it palasyo, pero owa eon guina gamitan it eana.

Bueawan Nga Barko

Tita Linda Belayro

Sa mga Nabasnon, ro estorya ngara hay bukon it bag-o. Sa mga ulihing tubo, mahimo nga indi sanda magpati, pero sa mga katigueangan indi mapaea rong sugilanon nga masunsun guina suguid-suguid maskin siin nga parte it banwang Nabas.

Bukon ako’t taga Nabas, ogaling may kaibahan anay ako nga maestra. Nag sugid imaw nga suno sa anang lolo hay isaea imaw sa naka adto sa rayang lugar nga nakita-an ko rayang barko.

Owa pa rong giyera, may mga estudyante sa Manila nga naga uli eon kon bakasyon. May daywang ka babaye ag eaeaki nga naga – uli sa Capiz, (tag owa pa naseparar rong Aklan sa Capiz).

Ko gabii ngaron, nag dungka rong barko sa pier. Gabii rong pagsueang sa magmanghod. Guin sampit nanda ro andang mga kaklase sa ibabaw it barko. Nakibot rong tanan, tongod puro bueawan rong barko. Milyonaryo siguro rayang magmanghod iya sa Capiz. Guin sugid ko sambilog nga eaeaki kon ano rong anang nakita sa anang tiyo nga kapitan it barko. Guin sundan nanda rong bueawan nga barko. Pag-abot sa may banda it Nabas, naduea rong barko. Halin kato, nageapta rong balita. Owa eon magpadayon it pagtuon rong magmanghod. Owa man nakita ratong bueawan nga barko.

Pagkatapos it giyera, may estudyante man sa FEU nga babaye. Maputi ag gwapa nga mayad. Mahimong pang Miss Universe o Miss Philippines ro anang ka taas ag korte ko anang eawas. Abo nga eaeaki sa barangay it babaye. Ko gabi-i ngaron, may nagdungka nga isaeang ka bueawan nga barko una sa pier. Masadya rong tanan. Abo nga pagkaon, prutas ilimnanon ag sumsuman. Guin pakilaea sanda sa mga gwapahon man nga mga babaye nga igkampod kuno ko rayang daeaga.

Pag-abot sa banda it Nabas, guin sueang-sueang sanda it banda. Nag dayon sanda sa kabahoe-bahoe nga baeay nga matsa palasyo. Mahayag ro baeay ag abong bisitang umabot. Guin pakilaea sanda sa ginikanan it daeaga. Naghilinadya rong tanan sa tukar it banda. Sa madali lang mag aga-aga, nag pahuway sanda.

Pagbugtaw ko agahon ko mga eaeaki, una sanda sa puno it mabahoe nga kahoy. Owa it baeay nga mabahoe kundi kakahuyan. Una mat-a ro andang mga gamit. May nag-abot nga isaeang ka mangingisda nga naga adto sa eawod. Guin pangutana nanda ro mangingisda kon siin ratong mabahoe nga baeay ag bueawan nga barko. Guin usoy man rong gwapahon nga daeaga nga kaklase nanda. Nag lingò – lingò rong mangingisda. "Nangin biktima kamo it engkanto nga guina suguid iya sa lugar ngara," hambae ko mangingisda. "Sanda ra hay bukon it mapintas, mga mabuot man nga gustong makipag – amigo ogaling taga ibang kalibutan ta sanda. Malisod patihan, ogaling bukon eamang it kamo rong nakursunadahan. Abò man nga naka agi karon, hasta nakaasawa abò sa rayang lugar nga bukon it kapares nanda" dugang nga pahayag kong mangingisda.

Haead

Tita Linda Belayro

Sa isaeang ka tago nga baryo, makaron, barangay ro pagtawag, maeayo sa sibilisasyon, uso pa rong haead. May mga kiyaw-kiyaw para sa mga kaeag. May tu-os para sa may masakit ag iba pa. May una pa ngani nga naga-ueoli rong mga onga halin sa ibang lugar agud magkaon it bag-ong ani ag guina haead ro ibang pagkaon para sa mga namatay nga miyembro it pamilya para sanda man hay makasamit sa grasya nga guinta-o kanda it mahae nga Diyos sa bilog nga sang dag-on.

Ona man sa lugar ngaron, may natukiban nga eapsag o maintok pa nga mga onga rong guina haead.

Isaeang bes, may onga nga naduea. Suno sa kapulisan, guin kidnap kuno ro onga. Sa maeawig eon nga oras ro nag taliwan, sa pag inosoy, owa gid makita ro onga. Owa eon nasayuri kon ano rong natabo ag guin ea-oman nga patay eon rong onga nga naduea.

Nagkabaeaka rong barangay kapitan, tongod abo nga ginikanan rong nagdangup kana ko pagkaduea ko andang mga onga.

May bag-o nga mag-asawa rong naga estar ona sa isaeang ka "apartment" maeapit sa may eskwelahan. Ro babaye hay mabuot, maatag ag mabinuligon. Nagaeaha ra imaw it mga kaean-onon kada adlaw. Raya ra paeangitan-an. Guina taw-an nana ro mga onga, ngani naanad magbakae kana ro mga onga. Kon may guina adtonan ro mga nanay, naga presentar pa imaw nga mag yaya.

May onga nga nagatinangis ko hapon ngaron. Guin tawag ko rayang babaye. Guin pakaon ag ona guin patoeog sa andang baeay.

Ko gabi-i ngaron, nagpanaw rong mag asawa, Andang gin higtan ro onga, sino-eod sa sako. Sa andang pag panaw, daea rondayang onga.

Sakay sa isaeang ka saeakyan, nagderetso sanda sa isaeang ka mabahoe nga kahoy. Guinbukad ro daeang kostal sueod rong nakagapos nga onga. Guinpoeo-putan it mga sanga. Guin suyop rong dugo it onga. Pagkatapos, guin higop it mga sanga ag nangin sanga nga korteng tawo ratong onga. Sige rong kinaduea ko mga onga owa eang sa barangay ngato, kundi sa iba eon nga lugar.

Tongod sa sige siging pag kinaduea ko mga onga, guin tipon kong barangay kapitan rong mga tanod. Andang gin planohan kon anong paagi agud matukiban ro pagkaduea ko mga onga. Nagman-man rong tanan. Ko gabi-i ngaron, may naduea eon man nga onga. Guinsueod rong onga sa isaeang ka kostal ag guin karga sa van. Natamaan nga may kabulig nga nagapilak it basura sa liwan, nabatian nana rong singgit it onga samtang gina gapus ag gin sueod sa van.

Nagpanago imaw sa madueom ag gin lingling nana ro sueod it kostal. Naga hueag pa rong sueod. Dali-dali imaw nga nag report sa barangay kapitan. Dali–dali man gin eagas ag gin sundan rong van ko grupo ni baranagay kapitan. Pag-abot sa mabahoe nga kahoy, nana-og rong mag-asawa. Guin buksan rong kostal. Guin haead rong nakagapos nga onga. Guin salikupan dayon kong mga sanga rong naga katoeog nga onga.

Maabtik ro mga tanod. Guin tigpas ro mga sanga. Nagtoeo ro dugo. Guin dakop man dayon ro mag-asawa. Gusto kunta nga pukanon rong kahoy, ogaling nag-abot ro medico ag guin bawaean nga indi mag tapas sa sanga nga korteng tawo.

Nag dap-ong ag nag paaso rong medico. Guin butangan it kamangyan ag benditado nga tubi ro kahoy. May panaghoy nga nabatian sa sueod it kahoy. Pagkatapos kong panaghoy, golpeng naeo-o rong kahoy ag nag-gueowa rong mga onga nga puro maeoya ag maeopsi. Guin tapas dayon rong kahoy ag guin sug-an. Rong mag-asawa hay nangin kampon it dyablo. Na ingganyo sanda sa manggad nga guin tao kanda ko nagpakuno-kuno nga si Satanas. Owa it eabot sa manggad, guin promesahan pa sanda nga owa it pag-gueang paagi sa pag-inom it dugo ko mga haead.

Pagkatupok kong kahoy, nagbalik man rong paino-ino kong mag-asawa. Nangayo sanda it patawad sa Diyos ag sa mga tawo. Tongod sa mahina nga pagtu-o, ro mag-asawa hay guin sudlan it maeain nga espiritu ag nangin kampion it dyablo. Makaron, sige sanda nga naga-simba ag nangin maeapit eon sa Diyos./

Source: http://madyaaspublishing.blogspot.com

mailto:madyaas_pen@yahoo.com